PROF.DR.H.MUSA BAĞCI WEB SİTESİNE HOŞ GELDİNİZ
   
 
  Prof.Dr. Mehmet Sait Hatipoğlu'nun Hayatı Üzerine

Lisans, Y.Lisans ve Doktorada kendisinden dersler aldığım muhterem hocam Mehmet Sait Hatipoğlu ile hayatı üzerine yapılan söyleşiyi sunuyoruz.

Mehmed Said Hatiboğlu ve Ankara İlahiyat Ekolü
Abdulllah Yıldız

25 Eylül 1933’te Burdur'da doğan Mehmed Said Hatiboğlu, ilk ve ortaokulu Burdur'da okudu. Lise eğitimine İzmir Atatürk Lisesi'nde başladı ve Antalya'da bitirdi.
1954-1958’de İlahiyat Fakültesi'nde okudu.
1959 başında Prof.Dr. Tayyib Okiç'in "Hadis Asistanlığı'na tayin edildi.
1962’de "İslami Tenkid Zihniyeti ve Hadis Tenkidi'nin Doğuşu" isimli teziyle Doktor, 1967’de "Hz.Peygamber'in Vefatından Emeviler'in Sonuna Kadar Siyasi-İçtimai Hadiselerle Hadis Münasebetleri" teziyle Doçent, 1978 de "İslam'da İlk Siyasi Kavmiyetçilik: Hilafetin Kureyşliliği" teziyle Profesör oldu.
Din İşleri Kurulu (DİB) Üyeliğinde bulundu. Ankara İlahiyat Fakültesinde Hadis Kürsüsü Başkanlığı yürüttü.
Basılı Eserleri: Hilafetin Kureyşliliği, Müslüman Kültürü Üzerine, Kur’an ve Tarihsellik Yazıları, Şerefu Ashâbi’l-Hadîs tahkîki ve çeviriler.
Burdur civarının meşhur âlimlerinden Hatib Hoca lâkablı Mehmed Re’fet Efendi’nin oğlu olup, İslami hayatın canlı olarak yaşandığı, odalarının sayısız kitabla dolu olduğu, cemaatle namaz kılınan bir evde büyüyen Mehmed Said Hatiboğlu hocamızla “geçmişten geleceğe” sohbetimize, babası ile başlıyoruz.
CHP Yönetiminin Varlığından Rahatsız Olduğu Alim: Hatib Hoca
  Hatib Hoca’nın ilim mecrasına girişini şöyle anlatıyor Hatîboğlu Hoca: “Babam rüştiyeyi bitirip medreseye girmeden önce, semerci ustası olan babası, onun tüccar olmasını murad ettiğinden cebine birkaç altın koyarak İstanbul’a göndermiş, mal alsın diye. Babam da elindeki paranın tamamıyla kitab alıp dönmüş...” Mahmud Bey Medresesini bitiren Hatib Hoca, Burdur Müftüsü olan hocası Halil Efendinin delaletiyle camilerde Hatiblik ve vaizlik yapmaya başlar. 1928’de Müftü Efendinin vefatı üzerine müftü vekili olur; o günlerde müftüler seçimle tayin edildiğinden Müftülüğe aday olur ve seçimi kazanır. Ancak Hatib Hoca, 1932’de “görülen lüzum üzerine” Şebinkarahisar’a tayin edilir. Hatîboğlu Hoca, babasının neden Burdur’dan uzaklaştırıldığını, ancak yakınlarda Diyanet arşivini didik didik ederek öğrenebilmiş: “Meğer” diyor Hatiboğlu Hoca; “Halk Partisinin Genel Sekreteri Recep Peker Burdur’a gelmiş, partinin Burdur yönetimi Peker’e demiş ki, ‘Bu Hatib Hoca Burdur’da olduğu sürece bizim burada gelişmemize imkan yok; Hocayı gönderin buradan.’ Tabi, babam onların heveslerini kursaklarında bırakmış, görevinden istifa edip Burdur’da kalmış, vaizlik ve hatiblik yapmış.”
On yıl kadar sonra yine Müftü Efendinin ölümü üzerine seçim yapılır ve halkın teşviki ile aday olan Hatib Hoca en çok oyu alır; ama Diyanet onu değil, daha az oy alan diğer adayı müftü tayin eder. (‘Demek ki, mevcud YÖK uygulamasının evveliyatı buradan başlıyor’ diye bir durum tesbiti yapıyoruz birlikte.) Bu durumu kendilerine yediremeyen Burdurlular Ankara’ya Diyanet merkezine gelip haklarını ararlar. O sıra Diyanet İşleri Başkanı Şerafettin Yaltkaya ise de tayinlerde etkili olan Ahmet Hamdi Aksekili merhumdur. Burdurlulara der ki; “Ben Hatib Hoca’nın ilmini, değerini, kadrini sizden daha iyi bilirim; fakat şimdi bize ilim lazım değil, sükûnet lazım. Ben burada oldukça Hatib Hoca Burdur’a müftü olamaz.” Bu arada parantez içi; Osman Yüksel Serdengeçti merhumun akrabası olan Aksekili’ye çok kızdığını, zira zamanın yönetimine hiç itiraz etmediğini; elbette Din’e büyük hizmetleri olan bu zâtın ancak ölümünden on-onbeş gün önce verdiği bir beyanatta mevcut duruma dair zehir-zemberek panorama çizdiğini söylüyor Hatiboğlu Hoca ve ekliyor: “Demek ki, babam ‘sükûneti bozan’ adamdı.” Babasının hem CHP yönetiminin hem de Diyanetin huzurunu kaçırmasını ise şöyle izah ediyor hocamız:
“Rahmetli babam, Şebinkarahisar’a tayin üzerine istifa ettiği sıralar Rizeli Tahir Efendi isminde bir zât gelmiş ve ona, Hanefi fıkıh kaynakları ile yetinmeyip İbn Teymiye, İbn Hazm, İbnu’l-Kayyım, Şevkani gibi zevatın kitablarını okumasını tavsiye etmiş. Bunun üzerine babam bütün bu kitabları getirtip okumaya başlamış. Bu kitabların hepsi oturma odamızdaydı ve babam hep bunları okurdu. Kanaatim o ki, babam bu kitablarda ortaya konulan ‘Dini, yani Kitab ve Sünnet üzerine bina edilmiş İslâm’ı, dolayısıyla bir tek mezhebe bağlı kalmama şeklindeki Selefiliği ilk kez Burdur’da başlatan insandır ve bu durum birilerini rahatsız etmiştir.”
Hatib Hoca’nın Kütübhanesine Sahib Çıkma
Kararıyla Başlayan İlim Yolculuğu
  Merhum Hatib Hoca, sürekli meşguliyeti sebebiyle çocuklarının öğretimine vakit ayıramaz; ikiz kardeşi Ahmed'le birlikte Mehmed’i, tanıdığı bir mahalle hocasına gönderir. Kur'an okumayı, rahmetli Hâfız Ömer Efendi'den öğrenirler. “Kardeşim Ahmed’le birlikte, Kur’ân-ı Kerimleri koltuğumuzun altına gizler; hocaya giderdik” diyor ve devam ediyor Hatiboğlu Hoca; “Kur’ân’ı yağmurdan mı gizliyordunuz, diyeceksiniz. Hayır, o yıllarda Kur’ân okumak, okutmak yasak; ihbar edilmekten korkuyorduk. Ezanlar Türkçe okunuyordu. Biraderim Ahmed’le birlikte minarelere çıkıp ‘Tanrı uludur’ diye çok ezan okuduğumuzu hatırlıyorum. Hatta bizim oralarda şöyle bir söz vardır; ‘Tanrı uludur, o kadar uludur ki, herkesi ulutur’. 1950’lere gelinceye kadar, dini hayat böyle yasaklı, kısıtlı idi.”
Söz Şeflik Devrinin yasaklarından açılınca, o yılları ve öncesini inceleyen Geodhart Jashke’nin Yeni Türkiye’de İslâmlık isimli eserine yaptığı tenkidi hatırlıyor: “Kitabtaki yanlış ve eksik noktalar ilk bakışta dikkatimi çekti. Bir çok yer Türkçe çeviride atlanmış geldi bana. Halazadem Kelam Profesörü Cihat Tunç Almanca bilir; ona bahsettim. Hemen rahmetli Tayyib Hocamdan kitabın Almanca aslını getirip baktık. Mesela kitabın Almanca’sında İnönü hakkında söylenen şu söz Türkçe’sinde yok: ‘İsmet Paşa, hayatında İslamiyet lehinde hiçbir şey söylememiş ve yapmamıştır’. Alman bunu yazıyor, bizimkiler çıkarıyor.” Hatîboğlu Hocamızdan bu kitabın tenkidini isteyen Ankara’daki bir yayınevi, yazıyı Jaskhe’ye ulaştırmış. Alman yazar da hocamıza bir teşekkür yazısı göndermiş. Tenkidlerin hepsinin gerçek olduğunu belirten Jaskhe, sonraki baskılarda bu hususların değişmesini istemiş. CHP’nin bazı camileri sattığını deliller göstererek yazdığını, ama Türkçe baskıda bunların çıkarıldığını özellikle vurgulamış. Hatîboğlu Hoca, yeri gelmişken, rahmetli babasının Burdur’da satılan camilerden birini satın alıp halka bağışladığını hatırlatıyor.
Hatîboğlu Hoca henüz 12 yaşındayken, 1945'te babası Hatib Hoca kısa bir hastalığın ardından vefat eder. O sırada sanat okulunda okuyan ve mühendis olmayı hedefleyen Hatiboğlu, babasının bıraktığı zengin kitablığa sahip çıkabilmek için, ailenin tensibiyle sanat okulunun ikinci sınıfından ayrılır ve ortaokula tekrar birinci sınıftan başlar. O yıllarda kitablara ve kitablıklara sahip çıkmak çok önemlidir. Hocamızın aktardığına göre, kitabları okuyacak, değerini bilecek kimse olmadığından, bazen hanımlar turşu küplerine kapak yaparlarmış onları, kimileri de kalabalık etmesin diye atarlarmış evlerinden. Bir hocaefendi vefat edince, alıp okumak isteyenlere haber salınır, gelip alırlarmış. “Ahmed’le birlikte böyle bir kitablığa gidip epey kitab seçmiştik; keşke hepsini alsaymışım” diyor Hatiboğlu Hocamız.
Babası Hatib Hocanın kitab merakı hakkında, onun ölüm yatağındayken tanık olduğu bir hatırayı şöyle naklediyor Hatîboğlu: “Hacca gidenler babama uğrar; helalleşir, nasihatlerini alırlardı. Hacca niyetlenmiş Burdurlu bir tüccar da eve gelip babama, oradan istediği bir şey olup olmadığını sordu; o da ‘filan alimin şu kitabının devamı çıkacaktı, eğer çıkmışsa onu alıp getiriniz’ dedi. Birkaç gün sonra vefat edecekmiş, ne bilirsin!”
Son derece celadet sahibi bir insan olan Hatib Hoca’nın okuduğu hutbeler de meşhurdur. Hatîboğlu Hoca babasının heyecanlı hutbelerinin halkı etkilediğini, cemaatin yollara taştığını ve hutbe sonunda kendisinin sırılsıklam ter içinde kaldığını söylüyor.
Milli Mücadele yıllarında Burdur Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Başkanlığı ve İane Komisyonu Başkanlığı da yapmış olan Hatib Hoca, hem Burdur halkının hem de bölge ve Türkiye insanının, ilim çevrelerinin de tanıdığı, değer verdiği bir simadır. O yıllarda, yörenin ünlü Demirci Efe’si, aldığı yalan beyanlar üzerine bir gün Hatib Hoca’yı çağırır, o da hiç tereddüt etmeden gider. Herkes ‘eyvah, gitti bizim hoca’ diye düşünürken, Hatib Hocanın konuşmasına ve vakarına hayran kalan Demirci Efe, ona belindeki altın kabzalı silahını ve deri yeleğini hediye edip gönderir. Yine, aslen Burdurlu ve Mehmet Akif’in damadı olan Ömer Rıza Doğrul Burdur’a geldiğinde onu ziyaret edermiş; hatta hocayı İstanbul’a götürmek için çok uğraşmış. Hatib Hoca’yı, Kur’ân ve Sünnete dayalı İslam anlayışını kitab haline getirmesi için çok teşvik etmiş. Hoca bu kitabı yazmaya başlamış ama ömrü yetmemiş. Ö.Rıza Doğrul, yazılan kadarını çocuklarından istemiş; kendisi -o sıralar sağcı ve Almancı denen- Cumhuriyet gazetesinde yazdığından, bu kitabı ‘Ana Kaynaklarıyla İslâm Dini’ adı altında orada bastırılmış: 1946.
Ankara İlahiyat Fakültesi Yılları:
“Okulda Arabça Öğretecek Ehil Hoca Yok” 
   Hatîboğlu ilk ve orta öğrenimini Burdur’da, lise eğitimini de Burdur’da lise olmadığı için İzmir ve Antalya’da tamamlar. O yıllarda gençlere dinin nasıl tanıtıldığına dair bir örnek veriyor: “İzmir Atatürk Lisesinin kütübhânesinde okuduğum bir tarih kitabında şöyle bir ibare vardı: ‘Muhammed 40 yaşına geldiğinde kendi bulduğu ve doğru olduğuna inandığı bir dine halkını çağırmaya başladı.’ Bakın, o yıllarda peygamberimize (Hz.) demeye bile tahammülleri yoktu. Bu saygısızlık bir tarafa, bu cümlede iki küfür vardı: Birincisi, İslâm’ı ‘Allah’ın Dini’ değil, ‘Muhammed’in Dini’ sayması; ikincisi de ‘dininin doğru olduğuna inanıyor ama doğru değil’ demek istiyor olmasıydı.”

   İslâm’a böyle bakıldığı ve halkın dinden tamamen uzaklaştırılmak istendiği, cenazeleri kaldıracak hocanın bile bulunamadığı bir dönemin sonunda (1949), Halk Partisi’nin son Başbakanı Şemseddin Günaltay CHP’li milletvekillerinin onayı ile İlahiyat Fakültesi açmaya karar verir. Fakülte açılır ama kadrosunu kurmak, Tefsir, Hadis, Fıkıh dersi verecek profesör bulmak mümkün değildir. “Altı yüz yıl İslâm’ın bayraktarlığını yapan Osmanlının torunları bu hale düşmüştü” diyor Hatiboğlu hocamız. Ve Ankara İlahiyat’a girdiğinde Arabça öğreneceği bir tek yeterli hoca bulamadığını ve imdadına babası Hatib Hoca’nın kitablarının yetiştiğini belirtiyor. Yeri gelmişken, kendi kendine Arabça’nın en iyi Kur’ân’dan öğrenileceğini, yaz aylarında önüne Kur’ân’ı ve Hasan Basri Çantay’ın mealini koyarak önce kendisi çevirip sonra meale bakarak baştan sona Kur’ân’ı geçtiğini söylüyor ve bunu tavsiye ediyor. Hatta, bu çalışma sırasında Çantay mealindeki birçok mürettib ve dil yanlışını tesbit edip kendisine gönderdiğini, merhumun da yeni baskılarda bunları düzelttiğini ve kendisine teşekkür ettiğini ekliyor. Ve gençlere bir tavsiyede daha bulunuyor: “Ben o yaşta bunu yaptım ve bir yanlışın düzeltilmesine vesile oldum; sizler de yaşımız küçük demeden okuduğunuz kitablara tenkîdî gözle bakın; unutmayın, ilim tenkidle başlar. Bu yüzden benim doktora tezim de “İslami Tenkid Zihniyeti” üzerinedir. Eğer o yaşta bu tür yanlışların düzeltilmesine vesile olursanız, sevabı daha çok olur.” Hatiboğlu bir yandan kendi kendine Arabça öğrenmeye çalışırken öbür taraftan da Dil Tarih Coğrafya Fakültesi’ndeki bir Alman profesörün Arabça derslerini takip eder. “Düşünün, ‘elin gâvuru’ dediğimiz bir Alman gelmiş, Müslümanlara Arabça öğretiyor” diye taaccübünü ifade ediyor Hocamız. Dahası, “Bizim talebeliğimiz sırasında İlahiyat Fakültesinde namaz kılan bir tek profesör vardı, o da rahmetli Tayyib Okiç idi” diyor. Söz, Tayyib Okiç merhuma gelmişken, onu en iyi tanıyanlardan Hatiboğlu’ndan Tayyib Hoca’yı anlatmasını istirham ediyorum.

 

Muhammed Tayyib Okiç, Annemarie Schimmel ve Muhammed Tavit et-Tanci

   Bosnalı Muhammed Tayyib Okiç’i, Saraybosna’da Şeyhulislâm muâvini olan babası Tevfik Efendi Paris’e okumaya göndermiş. Orada doktorasını tamamlayan Okiç, tezin basım merhalesinde babasının ağır hastalığı sebebiyle Bosna’ya dönmüş ve bir daha gidememiş. Fransa Üniversite kurallarına göre, doktora tezi basılmayanlar ‘Doktor’ unvanını kullanamadığından Tayyib Hoca bu unvanını hiç kullanmamış. Belgrat’ta Türk sefaretinde çalışmaya başlayan Okiç, 2.Dünya Savaşı çıkınca Almanlar tarafından tüm elçilik personeliyle birlikte Almanya’ya götürülür; aylarca sonra onlarla birlikte gemi ile Türkiye’ye gelir. ‘Dünya vatandaşı’ statüsünde kalır, ölünceye kadar Türkiye’den ayrılmaz.

   Tayyib Okiç Hoca, Ankara İlahiyat Fakültesinde 1950’de, önce Dogmatik İlimler Kürsüsünün başındadır. Daha sonra Hadis, Tefsir Kürsülerini kurar ve uzun yıllar burada görev yapar; ilmî birikimi, takvası, fedakârlığı, sabrı, sebatı ile herkes tarafından hayırla yâd edilir. Fakültede yıllarca ‘sözleşmeli personel’ statüsünde çalışan hoca, İslâmî ilimlerin gelişmesinden rahatsız olan üniversite yönetimince sözleşmesi sözleşme hükümlerine aykırı şekilde feshedilerek susturulmak istenir. Danıştay’a iki kez dava açan Tayyib Hoca davayı kazandığı halde bir türlü Fakülteye dönemez. Hiç evlenmemiş olan Tayyib Hoca duyarlı Müslümanların yardımlarıyla hayatını idame ettirmeye çalışır. (Bu konuları anlatırken Hatiboğlu hocamız duygulanıyor, gözleri yaşararak ‘bunlar içimi sızlatıyor’ diyor.) Bir ara Erzurum İlahiyat’ta dersler verir. 1977 Şubat tatilinde Erzurum’dan dönerken, kar yağışı sebebiyle uçak kalkmayınca aceleci tabiatı sebebiyle hemen otobüse biner, yollarda üşütür ve yakalandığı hastalıktan kurtulamayarak Ankara’da vefat eder. Kardeşleri çıkıp gelirler Bosna’dan. Tayyib Okiç Hoca, vefatından önce “borçlarımı ödeyin” diye vasiyet etmiştir. Ancak, merhumun kitablarından başka hiçbir mal varlığı yoktur. Kitablarına İlahiyat Fakültesi talip olur; ama kardeşleri, ‘hocaya bu muameleyi yapan bir fakülteye kitablarını vermeyiz’ derler, haklı olarak. Hatiboğlu hocamızın gayretiyle kitabların listeleri çıkarılır ve en yüksek ücreti veren İzmir Yüksek İslam Enstitüsüne verilir.
   Prof.Hatiboğlu, merhum Tayyib Okiç’in hâlen kendisinde bulunan bir sandık dolusu belge ve evrakından anlaşıldığı üzere, merhum 1945’te Türkiye’ye ilk geldiğinde tercümanlık yaparak geçimini sağlamış, boş zamanlarında ise Başbakanlık Arşivinde çalışmalar yaparak Balkanlarda İslâmiyet üzerine vesikalar toplamış. Bu vesikaların çok önemli olduğunu söyleyen Hatiboğlu, bunlar üzerinde çalışmaya devam ettiğini söylüyor. Hiç evlenmeyen ve her işini kendisi görmek zorunda kalan Tayyib Hoca, sadece mukavelesinin fesholunmaması için bir tek kitab yazmıştır, o da Bazı Hadis Meseleleri Üzerine Tedkikler.
   Prof.Dr.Annemarie Şimmel ise Dinler Tarihi hocasıdır. 17 lisan bildiği söylenen Schimmel Hanım son derece mütevazı bir kişidir. Bir gün, öğrencileri ile birlikte Hâfız Sabri Özdil’in Fakültedeki kırâat derslerini takip eder; Hatiboğlu: ‘hocam siz de mi?’ deyince, ‘hançeremi düzeltmek için dinliyorum’ der. Hatiboğlu hocamız, ilmi birikimine hayran olduğu Schimmel’e dair bir hatırasını şöyle anlatıyor: “Prof.Suut Kemal Yetkin’den sonra Sanat Tarihi dersimize Schimmel Hanım gelmişti. Yanılmıyorsam 1957 senesiydi. İstanbul’daki sanat eserlerini gezdik birlikte. Edebiyat hocamız Rıfkı Melül Meriç de var gezide. Süleymaniye Camiine girdiğimizde, Rıfkı Melül hocamız bana emretti: ‘geç mihraba, Kur’ân oku’. Hoca emredince, mihraba geçip yarım saat kadar Kur’ân okudum. Süleymaniye’nin akustiği malum. Onlar kubbenin altında beni dinliyorlar. Aralarında bulunan merhum Profesör Hikmet Tanyu, sonradan bana anlatıyor: Sen Kur’ân okurken Rıfkı Hoca geçtiğin makamları söylüyordu; Hicaz, Rast, Mahur vs. Schimmel Hoca ise, huşû içinde Kur’ân’ı dinliyor ve ağlıyordu.” Kur’ân’ı Almanca’ya tercüme ettiğini de hatırlatarak “gizli Müslümandı” diyenler olduğunu söylüyorum. Hatiboğlu Hoca, “İslâm aleyhine hiçbir sözü yoktu” diye tasdik ediyor ve ona minnet ve hayranlığını ifade ediyor. “Tayyib Okiç hocam beni kendisine asistan almak istediğinde, Fakültede tek boş kadro Prof.Schimmel’in Dinler Tarihi’nde vardı. Allah taksiratını affetsin, o kendi kadrosunu bana vererek asistan olmamı sağladı. Bunu hiç unutamam.”
   M.Tavit et-Tanci Hoca’nın büyük bir alim olduğunu, bilhassa edisyon kritik dediğimiz tenkidli basımda üstad olduğunu vurguluyor hocamız. Türkçe’yi pek iyi bilmeyen Tanci Hoca hep Arabça konuşurmuş. Hoca iki daire tutar, birine kitablarını koyar, diğerinde ise kendi otururmuş. “Maalesef” diyor hocamız, “1974’te ben yurt dışında iken vefat haberini gazeteden öğrendim. Kendisi bir ara memleketi Fas’a gittiyse de geri dönüp gelmişti. Yurt dışına gitmeden önce, İstanbul’da tesadüfen Beyazıt’ta karşılaşmıştık. Beni kaldığı yere götürdü. Beyazıt Köprülü Kütüphanesinin arka sokağındaki bir handa kiraladığı karanlık, izbe, küçük bir odada kalıyordu. Son olarak İbnü’l-Emin’in Fihrist’i ve İbn Haldun’un Mukaddimesi üzerinde çalıyordu ama tamamlayamadı. Türkçesi iyi olmadığı için Türkçe kitab yayınlamadı ama mesela Fas’ta basılan Tertibü’l-Medarik’in ilk cild tahkîki onundur.
 
Hatiboğlu Eserlerinin Basımını Neden Tehir Ediyor?
   Söz dönüp dolaşıp Hatiboğlu hocamızın bunca ilmi çalışmasını neden kitablaştırmadığına, bir başka ifade ile kitablarının neden bu kadar az olduğuna geliyor. Hocamız bunun sebebini şöyle açıklıyor: “Bizim zamanımızdaki kaynaklarımız sınırlıydı ve bize yetiyordu; ama sonra her sene yeni kitablar, kaynak eserler çıkmaya başladı. Eğer hâlâ okuyup da kendinizi yanlışlardan uzaklaştıracak kitabları okuma imkanınız varsa, yani daha mükemmeli yakalama şansınız varsa, ben bu şansı kullanmadan eser yayınlanması gerektiğine kani değilim. Eseriniz daha az hatalı, daha eksiksiz olmalı. Bu yüzden doktora ve doçentlik tezlerim, sonradan yaptığım ilavelerle iki-üç misline çıkmıştır. Ben bunları tamamlayıp da yayınlayamazsam, siz yayınlarsınız diye vasiyet ediyorum arkadaşlarıma.” Hocamız, ilmî hassasiyetinin bir gereği olarak, çalışma yaptığı konuda çıkan tüm eserleri okuması gerektiğini söylüyor ve ekliyor: “Kendi mütevazı kütüphanemde okumadığım o kadar çok eser var ki... ‘Peki hocam, bunları okumaya ömür yeter mi’ diyeceksiniz; o zaman da, ‘Madem ömür yetmiyor, o zaman yazmak zorunda mısın be adam!’ diyorum. Ben bir makaleyi bile birkaç ayda yazarım.” Hocamız, bu hassasiyeti sebebiyle kitablarını bastırmamış. “Hilafetin Kureyşliliği” tezinin yayınlanması ise profesör olması için zaruri olduğundan bilmecburiye basılmış.
   Bu bağlamda Hatiboğlu Hoca, Müslümanlarda tedkik ve tenkid kültürünün yerleşmesi gerektiğini, sadece İslâm dünyasında yazılan kitabların değil Batı dünyasında İslâm hakkında yazılan kitabların da tedkik edilmesinin zaruri olduğunu söylüyor. “Bugün karşımızda bizi bizden daha iyi tanıyan bir dünya -Batı dünyası ve Uzak Şark dünyası- var” diyor ve örnekler veriyor: “İslâm Ansiklopedisi’ni ilk kez müsteşrikler yazdılar. Biz Türkçe’ye çevirdik, Mısır Arabça’ya çevirdi. 300 yıldır bizi araştıran Batı’da bizden daha alim adamlar var, maalesef. Mesela Henry Laoust; Hanbelîliği ondan daha iyi bilen bir adam yoktur. Rahmetli Tayyib Okiç’in doktora arkadaşıdır. 25 yıl Şam’da kalmıştır. Ben Paris’te tanıdım kendisini. Her sene bir konu işler, yıl sonunda o kitab olarak çıkar. Ben orada iken, Gazali’nin Politikası üzerine dersler verdi; ertesi sene La Politique de Gazali kitabı çıktı. Hamidullah Hoca da gelir, onun derslerini dinlerdi; merhumun derslerini dinlediği tek adam oydu.”
Söz Hamidullah Hoca’ya gelince, hocamızın kendisiyle yakın dostluk kurduğunu, ondan çok istifade ettiğini ve kendisiyle mektublaştıklarını bildiğimden, biraz da Hamidullah Hoca’yı anlatmasını istirham ediyorum Hatiboğlu hocamızdan.
 Ve Muhammed Hamidullah Hoca
    Muhammed Hamidullah, merhum Tayyib Okiç’in yakın dostu imiş ve birbirleri ile sürekli haberleşirlermiş. Hatiboğlu Hoca kendisiyle ilk kez 1964’te Serahsi’nin 800.ölüm yıldönümü münasebetiyle yapılan bir toplantıya katılmak üzere Ankara’ya geldiğinde Tayyib Hoca’nın evinde tanışmış. “Beni ‘küçük kardeşi’ olarak kabul eden Hamidullah hocayla ilişkimiz hiç kesilmedi” diyor hocamız ve ekliyor: “Kendisine ilk hizmetim, Serahsi’nin Siyer-i Kebir Şerhi vesilesiyle oldu. Bütün dünyada devletler hukuku konusundan yazılmış ilk eser olan İmam Muhammed’in Siyer-i Kebir’ini Serahsi 5 cilt halinde şerh etmiştir ve ilginçtir, bu kitabın Arabça baskısı tamamlanmadan Türkçe tercümesi çıkmıştır, iki cilt halinde. Tercüme eden de Mehmed Münib Ayıntabî’dir. O sıralar İslâm şaheserlerini asılları ve Fransızca çevirilerini bir arada yayınlayan UNESCO bu kitabın Fransızca’ya çevirisini Hamidullah hocaya teklif etmiş. Hoca bunu hazırlamış, ama bir türlü yayınlanamamış. Yıl 1974, Sünnet kongresi sebebiyle Cezair’e gidiyoruz, eski Diyanet reisi Tayyar Bey’le birlikte. Hamidullah Hoca da oraya gelmişti. Fırsatı yakalamışken, Tayyar Bey’e Hoca’nın hazırladığı bu şaheseri Diyanet olarak basmalarının büyük bir hizmet olacağını söyledim. ‘O zaman teklif edelim’ dedi ve birlikte Hoca’ya bu teklifi götürdük. Hoca ‘hay hay’ dedi. Ben hemen Hoca’yla birlikte Paris’e gittim; tercemeleri almak için. Hoca’nın evine gittim; bir de baktım ki tam üç bin varak. Gittim büyük bir bavul aldım ve doldurup getirdim. O çantayı hala saklarım evde. Neyse, uzun uğraşmalardan sonra Diyanet onu 4 cild halinde bastı... Tabi, bu sefer satılması ile ilgili sıkıntılar yaşadılar, hatta bana tarizlerde bulundular ama o kitabın kıymetini sonradan anladılar. Üstelik Hamidullah merhum, bu kitabı satmak isteyen Parisli kitabçıların adreslerini verdiği halde yeterince değerlendirilemedi. Kaldı ki, ne Hamidullah ne de bu fakir bu yorucu çalışmadan beş kuruş almış değiliz... Her neyse, sonradan yabancı dilden kitablar alırken takas yoluyla bu kitabı değerlendirmişler...”
   Hatiboğlu hocamızın aktardığına göre; Hamidullah Hoca Paris’te son derece mütevazı bir evde yaşar, sürekli İslamî ilimlerle ve tebliğle meşgul olurmuş. Tebliğleri o kadar etkili imiş ki, her hafta en az dokuz kişi onun evine gelerek İslam’a girermiş. Nice rahipler, rahibeler hidayete ermiş onun tebliğleriyle. Birçok kilisenin Müslümanlar tarafından satın alınıp cami yapılmasına vesile olmuş.
   Hocamız Salih Tuğ’dan dinlediği bir bilgiyi de paylaşıyor bizimle: Hamidullah Hoca hiç İngiltere’ye gitmemiş. Meğer sebebi şuymuş: Kendisi Haydarabatlıdır. İngilizler Hindistan’ı işgal edip de Müslüman bir devlet olan Haydarabat Nizamlığına son verince, Hamidullah Hoca Paris’te Haydarabat Sürgün Hükümeti’ni kurmuş. İngiltere ile Hindistan arasında da ‘suçluları iade anlaşması’ olduğundan hocamız İngiltere’ye gidemiyormuş. Böylece Hamidullah hocanın sadece ilim değil bir aksiyon adamı olduğunu ve bu yönüyle de bizlere örnek olduğunu öğreniyoruz.
   Hatiboğlu hoca, Hamidullah merhumla ilgili bir-iki hatırasını da aktarıyor: “Hoca beni çok severdi. Çok kibar bir insandı. Çok az yemek yerdi. Bir tarihte, Erzurum’a gitmek üzere Ankara’ya geldiğinde hava meydanında kendisini karşılamış ve evimize getirmiştim; hanım da bir şeyler hazırlamış, bir tepsi ile getirip önüne koydu. Daha sonra geldiğimde baktım ki hoca tepside ne varsa yemiş. Meğer o az yiyen hocamız, hanımın ‘yaptığım yemekleri hoca beğenmedi’ diye düşünmemesi için ne varsa silip süpürmüş. Kibarlığa bakın; kendine zulmetme pahasına bunu yapıyor... Bir de çok mütevazı gerçek bir ilim adamı idi. Birinde Paris’te kitabçıları dolaşırken ilginç bir kitab görüp almıştım; Charles Mils isimli bir İngiliz’in Muhammedîliğin Tarihi isimli eserinin Fransızca çevirisi; 1825 basımı. Hiç tanımadığım bu eseri bu sahanın otoritesi olan hocamıza sorayım dedim. Götürdüm verdim; baktı ve dedi ki, ‘ben bu kitabı ilk defa görüyorum’. Bunu dünya çapında bir allame söylüyor. Bu kadar mütevazı ve gerçekçi. Aynı kitabı Fuat Sezgin hocamıza bizim evi teşriflerinde göstermiştim, o da tanımıyordu. Demek ki Batı dünyasında, bizim allamelerimizin bile henüz bilmedikleri kitablar yayınlanmış. Mesela, bizde daha Buhari tercüme edilmemişken 1905’te Fransızlar bunu kendi dillerine çevirmişler. Hamidullah Hoca bu çeviriyi baştan sona okuyup bir cildlik tenkid yazmıştır.
Nezaket Timsali Örnek Bir Bilim Adamı: Prof.Dr. Mehmed Said Hatiboğlu 
   Hayatını İslâm’ın doğru anlaşılıp yaşanmasına adayan, ömründe hiçbir idari göreve talib olmayan Hatiboğlu hocamız, sadece kitaba ve okumaya düşkünlüğü, tenkidçi yaklaşımı, daha mükemmeli ve daha az eksik olanı araması gibi ilim adamı özelliklerinin yanında kibarlığı, inceliği, nezaketi ve sevecenliği gibi şahsiyet özellikleriyle de örnek alınması gereken bir insan. Onunla konuşulacak o kadar çok şey var ki... İkiz kardeşi Ahmed Hatiboğlu ile birlikte annelerinden kalma ud’u kırk yıl sonra tavan arasından çıkarıp kendi kendilerine öğrenmeye başlamaları... Yine hocamızın gençlik yıllarında kendi kendine hat sanatına merak sarıp Burdur eski Yeni Camiinin içindeki Arabça levhaları şablon çıkarıp Nûr Camiine tatbîki... 1985’te Ankara İlahiyat Fakültesine kendisine sorulmadan dekan yapılması sözkonusu iken, daha önce Üniversitenin görevlendirmesi ile İran’a yaptığı araştırma gezisi sebebiyle dekanlıktan olması... Umarız, hatırâtını da daha eksiksiz olsun diye yazıp yayınlamaktan imtina etmez. Ülkemizin en değerli ilmî dergilerinden İslâmiyât’ın editörlüğünü de yapmakta olan Hocamıza hayırlı ömürler diliyor,   o hassas ve derinlikli çalışmalarının bir an önce kitab olarak biz okuyuculara ulaşmasını temenni ediyoruz.

 
PROF. DR.H. MUSA BAĞCI WEB SİTESİ
 
Facebook beğen
 
ANLAMLI SÖZLER
 
BUGÜNKÜ HANEFİ FAKİHLERİ, TIPKI İMAM EBU HANİFE TAKLİTÇİLERİNİN MUŞAHHAS OLAYLAR ÜZERİNE VERİLEN HÜKÜMLERİ EBEDİLEŞTİRDİKLERİ GİBİ, KENDİ MEZHEBİNİN RUHUNA AYKIRI OLARAK İMAM EBU HANİFE'NİN YORUMLARINI EBEDİLEŞTİRMİŞLERDİR. BU İTİBARLA, İÇTİHAT KAPISININ KAPANMIŞ OLMASI, KISMEN FIKIH KAVRAMININ BİLLURLAŞMIŞ OLMASINDAN, KISMEN DE EMEVİLERİN ÇÖKÜŞ DÖNEMİNDE BÜYÜK DÜŞÜNÜRLERİ PUTLAR HALİNE GETİREN ZİHNİ TEMBELLİK YÜZÜNDEN MEYDANA GELEN EFSANEDİR. EĞER DAHA SONRAKİ ALİMLER BU EFSANEYİ SAVUNMUŞLARSA BUGÜNÜN İSLAM DÜŞÜNCESİ, BU GÖNÜLLÜ TESLİMİYETE BOYUN EĞMEK ZORUNDA DEĞİLDİR. (M. İKBAL, İSLAMDA DİNİ DÜŞÜNCE, S. 238)

"ŞU HSUSUSU GERÇEKLEŞTİRMEK VE İNSANLARI ONA ÇAĞIRMAK İÇİN BÜTÜN GÜCÜMLE ÇALIŞTIM. BUNLARDAN BİRİSİ, DÜŞÜNCEYİ TAKLİT ZİNCİRİNDEN KURTARMAK; DİNİ, TEFRİKAYA DÜŞMEDEN, İLK MÜSLÜMANLARIN ANLADIKLARI ŞEKİLDE ANLAMAK VE ONU AKLIN AŞIRILIKLARINDAN KORUMAKTIR. (ABDUH, TEVHİD, S. 49)
ANLAMLI SÖZLER
 
ŞİMDİ İNSAF EDELİM, BU RUH HALİ İLE BİZİM İÇİN TERAKKİ İMKANI VAR MIDIR? BİZ BU CEHALET VE TAKLİT KÖTÜLÜĞÜYLE ŞİMDİKİ MEDENİYETİN ŞİDDETLİ CEREYANLARINA KARŞI DİNİMİZİ, MİLLETİMİZİ NASIL MUHAFAZA EDEBİLİRİZ? MİLLET BU BATIL AN'ANELERDEN KURTARILMADIKÇA, İSLAM'IN ASLİ HAKİKATLERİ BÜTÜN SAFİYETİYLE AÇIĞA ÇIKARILMADIKÇA BEN BUNUN İMKANINI GÖREMİYORUM. TERAKKİNİN ESASI CEHALETTEN İLME, TAKLİTTEN TAHKİKE GEÇMEKTİR. CEHALETLE VE TAKLİTLE HİÇ BİR ZAMAN TERAKKİ EDEMEYECEĞİMİZ GİBİ, DİNİMİZİ DE MİLLETİMİZİ DE MUHAFAZA EDEMEYİZ. GENÇLERİMİZ DİNSİZ OLUYOR DİYE BUGÜN ŞİKAYET EDİYORUZ. ELBETTE OLURLAR. BİZİM ŞİKAYETE HAKKIMIZ YOKTUR. BÜGÜNKÜ MEDENİYETİN İLİM VE FENLERİNDEN AZ ÇOK NASİBİNİ ALMIŞ DİMAĞLAR, ARTIK HURAFE DİNLEYEMEZ. ONLARI İSLAMI'N KATİ HAKİKATLERİYLE AYDINLATMAK GEREKİR. (SEYYİD BEY, İSMAİL KARA'NIN TÜRKİYE'DE İSLAMCILIK DÜŞÜNCESİ KİTABINDAN S. I/225.)
Peygamber (s.av)'e Bakışımız
 
"İslam Peygamberini eski dünya ile modern dünyanın ortasında durmuş görmekteyiz. Hz.Peygamber (s.a.v) bildirmiş olduğu vahyin kaynağı bakımından eski dünyaya, fakat bildirmiş olduğu vahyin ruhu bakımından modern dünyaya bağlıdır. Onun gelişi ile hayat aldığı yeni istikamete uygun yeni kaynaklar keşfetmiştir."
Allame Muhammed İkbal

Hz.Peygamber'in bir insan, beşer peygamber olduğunu söylerken, onun sıradan ve standart bir insan olduğu anlaşılmamalıdır. Aksine o, yüksek karakteri ve sahip olduğu yüce ahlaki yapısıyla hem peygamberlik öncesi hem de sonraki yaşantısıyla "farklı" olduğu dikkatlerden kaçmamıştır. Onun farklılığı "tür farklılığı" değil, "nitelik ve kalite farklılığı"dır. Kur'an'ın açık ve kesin ifadelerine rağmen onu insanüstü göstermek, onu bir melek veya yarı-ilah seviyesine çıkaracak ifadeler kullanmak ona yapılabilecek en büyük haksızlıktır.
GÜZEL SÖZLER
 
"KANAATİMCE EVRENİN ÖNCEDEN DÜŞÜNÜLEREK YAPILMIŞ BİR PLANIN ZAMANLA BİLGİLİ BİR ŞEKİLDE İŞLEYİŞİ OLDUĞU YOLUNDAKİ GÖRÜŞTEN KUR'AN-I KERİM'İN GÖRÜŞÜNE DAHA YABANCI BİR ŞEY OLAMAZ" (MUHAMMED İKBAL )
.Hakikati bulan, başkaları farklı düşünüyorlar diye, onu haykırmaktan çekiniyorsa, hem budala, hem de alçaktır. Bir adamın "benden başka herkes aldanıyor" demesi güç şüphesiz; ama sahiden herkes aldanıyorsa o ne yapsın?
Daniel de Foe (Cemil Meriç, Bu Ülke adlı kitabından)

Kur'an'a göre seçilmiş halk ve ırk yoktur. Tek üstünlük ölçüsü, Allah'ın dinine bağlılıktır. İslam, insanları tek dil, kültür ve coğrafyada değil, tevhid inancı etrafında birleştirir ve ümmet fikrini telkin eder. İslam, Hıristiyanlığın mutlak ferdiyetçiliğini ve yahudiliğin ırkçılığını reddeder. Kur'an'a göre değer ölçüsü Allah'ın rızasına uygun güzel faaliyet ve davranışlarıdır (amel-i salih). Her etnik grubun insani ve yasal hakları korunmak suretiyle İslam kardeşliği ve eşitliği ilkesi temel olmalıdır. İslam kardeşliği ve eşitliği prensibine aykırı düşen ve ırkçılığı telkin eden rivayetlere ihtiyatla ve mesafeli yaklaşmak gerekir.

Ünlü bilgin Cahız der ki: Geçmişe körü körüne teslim olmak, taassuba, heva ve heves sahibi olmaya yöneltir. Atalara uymak, insanların aklını esir alır. insanları körleştirir, sağırlaştırır. Bu yüzden dini, nazar ve araştırma yolu ile öğrenmek gerekmektedir.

Tevekkül, toplumda yaygın anlayışa göre kişinin görev ve sorumluluğunu Allah'a fatura ederek tembellik, miskinlik ve uyuşukluk yapması değil, bilakis Kur'an'a göre insanın herhangi bir konuda kendi üzerine düşen sorumluluğu yerine getirdikten sonra akabinde ortaya çıkabilecek engellerin bertaraf edilmesi için Allah'a güvenmek ve dayanmaktır. (11, Hud, 123; 14, İbrahim 12 vd.)

Dinde zorlama yoktur. İnsana düşen öğüt, nasihat ve tebliğdir. Zorlama ve baskı ile gerçekleşen imana iman denilemez. İçselleştirilmiş, içten, sahici ve samimi iman gerçek imandır. Hz.Peygamber ve onun değerli ashabı bu sahici ve samimi iman sayesinde insanlık tarihindeki büyük değişim ve dönüşümü gerçekleştirmiştir.

Dua,insanın Allah ile iletişimidir. Kur'an, Allah'a yapılan duaların kişinin işlediği salih ameller tarafından Allah katına yükseltileceğini bildirir. (35, Fatır, 10) Duanın kabulü için amel-i salih esastır. Hz.Peygamber duasının kabul olması için dua etmeden önce sadaka vermeyi prensip edinmiştir. Türbelerden, evliya gibi zatlardan, diğer kişi ve gruplardan kendileri aracı yapılarak istekte bulunmak insanı şirke götürebilecek yaklaşımlardır. İnsanı Allah'a yaklaştıran sadece güzel faaliyet ve davranışlardır (amel-i salih).(maide 35; İsra 57).

İslam, sadece uygulanması gereken ilkelerden ibaret olmayıp, aynı zamanda nezaket, incelik, kibarlık ve centilmenliktir. (31, Lokman, 19; 49, Hucurat, 2-4).

Allah'ın varlığını ve her şeyin yaratıcısı olduğunu kabullenmek tevhidin en yüzeysel anlamıdır. Zira bu anlamda putların kendilerini Allah'a ulaştıracağını söyleyen ve Allah'ın varlığına inanan müşriklerin asgari anlamda tevhidi kabul ettikleri söylenebilir. Oysa ki İslam'ın gerçek anlamda tevhidden kastı, Allah'ın varlığını ve birliği ve her şeyin yaratıcısı olduğunu kabulle birlikte Allah'ı değer koyucu bir otorite olarak kabul edilmesi, yani onun peygamberler aracılığıyla gönderdiği mesajlara boyun eğilmesidir. İşte bir müşrik ile müslüman arasındaki temel fark budur.

Ahiret tövbe yeri değil, hesap verme yeridir. Tövbe fırsatı insana bir defa sadece dünya hayatında verilmiştir. Bu yüzden İslam karma, tenasuh veya yeniden dünyaya farklı varlıklar şeklinde gelme gibi anlayışları tasvip etmez, reddeder.
 
Bugüne kadar 264364 ziyaretçi (497807 klik) kişi burdaydı!
webmaster: H.Musa BAĞCI Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol