HADİSTE YERELLİK VE EVRENSELLİK BOYUTU                                                                    Doç.Dr. H. Musa BAĞCI                 Hadiste yerellik denilince Hz.Peygamber’in söz, davranış ve eylemlerine yansıyan kendi dönemine özgü tarihsel, bölgesel, sosyal, siyasal, kültürel ve ekonomik özellikler akla gelir. Bu özellikleri taşıyan hadisler vermek istedikleri mesajlar bakımından kuşkusuz evrensel nitelikte olabilir. Ancak, kişilerin özel durumlarıyla ilgili ya da dünyevi bilgi ve beceri isteyen konularda söylenmiş hadislerin herkese yönelik bir mesaj taşıması gerekmez. Hadiste evrensellikten kastedilen şey ise, hadis ve sünnetin bütün insanlara yönelik bir mesaj içermesi ve uyulduğunda Hz.Peygamber’in gözettiği amacın gerçekleşmiş olmasıdır.       Kur’an, Hz.Peygamber’in bütün insanlığa gönderildiğini bildirmektedir: “De ki, Ey İnsanlar! Ben sizin hepinize göklerin ve yerin sahibi olan kendisinden başka tanrı bulunmayan, yaşatan öldüren Allah’ın elçisiyim.”[1] “Ey Muhammed! biz seni ancak alemlere rahmet olsun diye gönderdik,”[2]  “Biz seni bütün insanlara müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik. Fakat insanların çoğu bilmezler.”[3]       Bazı hadislerde görülen yerel unsurlardan elde edilmesi gereken evrensel mesajlara bazı örnekler vererek konuyu daha açık hale getirelim.       Hz.Peygamber ramazan orucunun başlangıç ve bitiş zamanlarını tespit etmek için ramazan ve şevval aylarının hilallerinin görülmesini, hava kapalı olursa ramazanın 30 güne tamamlanmasını istemiştir.[4] Kamerî takvimin ay başlarını tespitte bilinen en pratik yöntem bu idi. Ancak günümüzde astronominin gelişmesiyle birlikte, Ay’ın, Güneş’in ve diğer gök cisimlerinin hareketleri aylar yıllar öncesinden çok hassas biçimde bilinebildiği için ramazan ayının başlangıç ve bitiminde ayın gözlemlenmesinin artık pratik bir yararı kalmamıştır. Bu nedenle, hadiste “Ay’ı görüp oruç tutun, Ay’ı görüp bayram yapın,” buyurulmuştur diye gök yüzünde ay takibi yapmak, amacı bırakıp araçla oyalanmaktır.       Hz.Peygamber’den nakledilen tıpla ilgili bir çok rivayet hadis kaynaklarında mevcuttur.[5] Bunların bir kısmı halk sağlığı ile ilgili pratik önlemler, bir kısmı da çeşitli hastalıklar için tedavi yöntemleridir. Kuşkusuz Hz.Peygamber bir tabip olmadığı gibi, bu konuda her şeyi bildiği iddiasında da değildi. Aksine hastalanan arkadaşlarına kendi döneminin en bilgili hekimlerine gitmelerini önerirdi. Kendisi de tıpla ilgili bilgilerini hem bu hekimlerden hem de toplum içindeki konuyla ilgili bilgi ve tecrübeden edinmiştir.       Hz.Peygamber’in hastalıkların tedavisi konusunda yaptığı tavsiyelerin, önerdiği tekniklerin büyük bir kısmı günümüzde önemini yitirmiş, onların yerini, yeni tedavi yöntem ve teknikleri almıştır. Örneğin, yaraları kızgın demirle dağlama yöntemi terk edilmiş, eski kan alma yöntemi olan hacamat uygulaması yerini yeni tekniklere bırakmıştır. Dolayısıyla Hz.Peygamber’in konuyla ilgili hadislerinde görülen ve kendi döneminin tıp bilgisi ve anlayışını yansıtan yerel unsurlar, her zaman değişmeye açıkken, onun tedavi olmayı emreden ve en iyi hekimlere gitmeyi öneren tutumu hiçbir zaman değişmeyecek evrensel bir mesajdır.[6]   [1] A’raf, 158. [2] Enbiya, 103. [3] Sebe, 28. [4] Ahmed b. Hanbel, el-Musned, IV, 321. [5] el-Buhari, et-Tirmizi, Ebu Davud’un Tıp bölümleri. [6] İsmail Hakkı Ünal, Hadis, s. 95-97.